Μαρία Μαυρουδή - Ελληνική φιλοσοφία στην αυλή του Μωάμεθ Β

Μαρία Μαυρουδή
Ελληνική φιλοσοφία στην αυλή του Μωάμεθ Β΄ 

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 33 

2013 – 2014

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ

ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Είναι γνωστό τόσο στους ειδικούς όσο και στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό ότι η συνάντηση του ελληνικού και του ισλαμικού κόσμου άφησε τις περισσότερες μαρτυρίες στις σωζόμενες γραπτές πηγές του 9ου και 10ου αιώνα. Πρόκειται για την περίοδο του μεταφραστικού κινήματος από τα Ελληνικά στα Αραβικά, ενίοτε μέσῳ συριακών μεταφράσεων, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβίβαση ενός μεγάλου μέρους της ελληνικής φιλοσοφίας και επιστήμης στον ισλαμικό κόσμο. Μια άρτια συνοπτική θεώρηση αυτού του φαινομένου έχει γραφεί από τον Δημήτρη Γούτα, με τίτλο Η αρχαία ελληνική σκέψη στον αραβικό πολιτισμό, και κυκλοφόρησε στα Αγγλικά το 1997 και σε ελληνική μετάφραση το 2002. 

Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας καταδεικνύει ότι το ελληνοαραβικό μεταφραστικό κίνημα εκδηλώθηκε προκειμένου να ανταποκριθεί σε εσωτερικές ανάγκες της Ισλαμικής Αυτοκρατορίας κατά τον 9ο και 10ο αιώνα. Καταδεικνύει, επίσης, ότι η ύπαρξη των μεταφράσεων από τα Ελληνικά αποτέλεσε έναυσμα για περαιτέρω πρωτότυπη φιλοσοφική και επιστημονική παραγωγή στα Αραβικά (σε τομείς όπως η πολιτική επιστήμη, η ιατρική, η φαρμακολογία, τα μαθηματικά, η γεωμετρία, η αστρονομία και αστρολογία, καθώς και η μαγεία –μια ενασχόληση που απαιτούσε σοβαρό φιλοσοφικό υπόβαθρο και αποτελούσε τη μεσαιωνική κορωνίδα των φυσικών και πειραματικών επιστημών). 

Η πρωτότυπη αυτή γραμματεία στα Αραβικά απομακρύνθηκε συχνά προς άλλες κατευθύνσεις ή άσκησε κριτική στα ελληνικά κείμενα που είχαν 

βοηθήσει στην ανάπτυξή της. Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει και ο Δημήτρης Γούτας, δεδομένου ότι το μεταφραστικό κίνημα του 9 ου και 10 αιώνα εφοδίασε με κάποιες βασικές έννοιες τη φιλοσοφία και τις επιστήμες που αναπτύχθηκαν στον ισλαμικό κόσμο, κατά τους επόμενους αιώνες κάποιοι από τους επιστήμονες που έγραψαν στα Αραβικά, Περσικά ή Οθωμανικά διαπίστωσαν την ανάγκη να επιστρέψουν στις αραβικές μεταφράσεις των ελληνικών κειμένων και, ορισμένες φορές, και στα ίδια τα ελληνικά πρωτότυπα, με στόχο να ανανεώσουν τη σκέψη τους.3

Την ανάγκη αυτή προτάσσει ο Γούτας, προκειμένου να εξηγήσει τη μετάφραση δύο αρχαίων ελληνικών κειμένων στα Αραβικά, την κατεξοχήν γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στη φιλοσοφική και επιστημονική έκφραση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον 15 αιώνα: της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου και των Χαλδαϊκῶν Λογίων, ενός ανωνύμου κειμένου της ύστερης αρχαιότητας, στην έκδοση του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος. Ο Γούτας επισημαίνει, επίσης, την αντιγραφή ελληνικών κειμένων για τη βιβλιοθήκη του Μωάμεθ Β´ ως μέρος του ίδιου φαινομένου και κατονομάζει δύο από τα έργα που ξέρουμε ότι αντιγράφηκαν σε αυτό το πλαίσιο, την Ἀλεξάνδρου ᾽Ανάβασιν του Αρριανού και τη Summa contra gentiles του Θωμά Ακινάτη στην ελληνική της μετάφραση από τον Δημήτριο Κυδώνη. Γνωρίζουμε τουλάχιστον δεκαέξι ελληνικά χειρόγραφα που αντιγράφηκαν για λογαριασμό του Μωάμεθ Β´. 

Ο Γούτας στη σύντομη πραγμάτευσή του δεν εξηγεί τους λόγους για τους οποίους ξεχωρίζει ανάμεσά τους αυτούς τους δύο τίτλους, δεν είναι, όμως, δύσκολο να τους αντιληφθεί κανείς: ο Μέγας Αλέξανδρος εμφανίζεται στο Κοράνι, όπως και σε πολυάριθμα ισλαμικά κείμενα σε διάφορες γλώσσες (Αραβικά, Περσικά, Τουρκικά), ως πρότυπο ηγεμόνα. 5 Δεν είναι υπερβολή να τον χαρακτηρίσει κανείς ως μία από τις γνωστότερες και πιο αγαπητές ιστορικο-μυθολογικές μορφές στον ισλαμικό κόσμο και ως ένα εκπεφρασμένο σημείο αναφοράς για τον Μωάμεθ τον Πολιορκητή. Όσο για τη φιλοσοφία του Θωμά Ακινάτη, θεωρείται από τους σύγχρονους μελετητές ως ένας από τους σημαντικούς μεσαιωνικούς συγγραφείς που αφομοίωσε και μετέδωσε στον λατινόφωνο κόσμο κάποια γνώση της αριστοτελικής φιλοσοφίας στην ισλαμική της εκδοχή, κυρίως του Αβικέννα και του Αβερρόη.

Όποιος θέλει όλη την εργασία ας μου στείλει ένα μήνυμα soundzgreg@yahoo.co.uk