Πυθαγόρειοι και Ορφικοί - Western Esotericism: A Brief History of Secret Knowledge by Kocku von Stuckrad

Πυθαγόρειοι και Ορφικοί

Ο Πλάτωνας δεν ήταν ο πρώτος που σκέφτηκε για την ψυχή με αυτόν τον τρόπο. Θα μπορούσε να αναφερθεί σε εικασίες που επικρατούσαν στα τέλη του έκτου αιώνα π.Χ. και συνδέονταν κατά κύριο λόγο με το όνομα του Πυθαγόρα. Γνωρίζουμε δυστυχώς πολύ λίγα για τη ζωή αυτού του σημαντικού φιλοσόφου. Είναι γνωστό ότι ο Πυθαγόρας (περ. 580-500 π.Χ.) εγκατέλειψε την πατρίδα του τη Σάμο γύρω στο 530 π.Χ. και συγκέντρωσε γύρω του μαθητές στη νότια Ιταλική πόλη Κρότωνα. Οι οπαδοί του προέρχονταν από την τάξη των αριστοκρατών και διέφεραν σαφώς από την πλειοψηφία ως προς τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές τους αντιλήψεις. Κατά τη διάρκεια της ζωής του συγκεντρώθηκαν πολλοί θρύλοι γύρω από τον Πυθαγόρα, ο οποίος συνέβαλε στην ανάπτυξη πολλών εσώτερων πεδίων διδασκαλίας. Η αντίληψή του για την ψυχή ενέπνευσε τον Πλάτωνα και άλλους (βλ. Bremmer 2002: 11-26). Πιο ρητά από τον Πλάτωνα, ο Πυθαγόρας δίδασκε το δόγμα της μετενσάρκωσης, δηλαδή της αναγέννησης της ψυχής, γεγονός που τον ώθησε να συνιστά προσοχή στην κατανάλωση ορισμένων κρεάτων - μπορούσε κανείς να φάει κατά λάθος ένα άτομο που μετενσαρκώθηκε ως ζώο. Σε αντίθεση με τους διαδόχους του, κυρίως τον Παρμενίδη, τον Εμπεδοκλή και τους Ορφικούς, οι οποίοι θεωρούσαν την κατανάλωση κρέατος ως κανιβαλισμό με βάση τη μετενσάρκωση, ο Πυθαγόρας δεν ήταν αυστηρός χορτοφάγος. 

Ωστόσο, οι διδασκαλίες του εξασφάλισαν ότι οι Πυθαγόρειοι σχημάτισαν τη δική τους κοινωνική ομάδα λόγω του αυστηρού καθεστώτος τους.

Ορισμένοι μελετητές περιέγραψαν αυτόν τον τρόπο ζωής ως "πουριτανικό", επειδή ο Πυθαγόρας δίδασκε έναν σαφή διαχωρισμό σώματος και ψυχής (με τον οποίο το φυσικό υποτιμάται σε σχέση με το πνευματικό), έναν ορισμένο ασκητισμό και μια σύνδεση μεταξύ ατομικής ενοχής και τιμωρίας.

Ο Πυθαγόρας συνέβαλε περαιτέρω στον εσωτερικό λόγο με την ερμηνεία του για το σύμπαν. Ο Αριστοτέλης και άλλοι μας λένε ότι ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε σοβαρά με τα μαθηματικά (αν και το θεώρημα του Πυθαγόρα μπορεί στην πραγματικότητα να μην είναι δικό του. Οι Πυθαγόρειοι ανέπτυξαν την ιδέα ότι οι μαθηματικές αρχές, και επομένως οι αριθμοί, ήταν επίσης οι αρχές όλης της ύπαρξης. Η αναλογία των αριθμών και οι αναλογίες είναι κατά συνέπεια εικόνες της αρμονίας του σύμπαντος, το οποίο περιγράφεται στη συνέχεια (για πρώτη φορά) ως "σύμπαν", ως μια διατεταγμένη ενότητα και το αντίθετο του χάους. Η μαθηματική ή "γραμματική συγκρότηση" του σύμπαντος θα εξελιχθεί μέσω του Εβραϊκού μυστικισμού σε κεντρικό μοτίβο του μεσαιωνικού και σύγχρονου εσωτερισμού.

Ο Πυθαγόρας ενδιαφερόταν για τη μουσική ως μια περαιτέρω έκφραση αυτής της συνολικής αρμονίας όλων των όντων. Τα διαστήματα της μουσικής αντιστοιχούν στις κοσμικές αναλογίες και τα ουράνια σώματα σε κίνηση παράγουν νότες σε συγκεκριμένα διαστήματα. Αυτό οδηγεί στο πυθαγόρειο δόγμα της "αρμονίας των σφαιρών", το οποίο μέσω του Νεοπλατωνισμού επηρέασε τους συλλογισμούς διάσημων λογίων της Αναγέννησης και άλλων σχολών μέχρι και τον εικοστό αιώνα του εσωτερισμού. 

Οι λεγόμενοι Ορφικοί συγκαταλέγονται επίσης στις ομάδες που επηρεάστηκαν από τον Πυθαγορισμό τον πέμπτο αιώνα π.Χ.. Η ομάδα αυτή θεωρούνταν παλαιότερα ως μια μικρή Ελληνική αίρεση, αλλά νέες ανακαλύψεις δείχνουν ότι οι Ορφικοί, στους οποίους συμμετείχαν πολλές γυναίκες, ασκούσαν μια μυστηριακή θρησκεία με ατομική μύηση ακολουθώντας τον Διόνυσο Βάκχο, σε αντίθεση με τα Μεγάλα Μυστήρια της Ελευσίνας ή της Σαμοθράκης.

Τα "εκστατικά" στοιχεία αυτής της λατρείας είναι ακόμη ορατά στα Ρωμαϊκά βακχανάλια. Σε αντίθεση με τον Πυθαγορισμό, το Ορφικό δόγμα δεν αποδόθηκε σε μια συγκεκριμένη ιδρυτική μορφή αλλά σε έναν μύθο. Το περιεχόμενό του αφορούσε τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου (θέμα που δεν είχε προκαλέσει προηγουμένως κανένα ενδιαφέρον στην Ελλάδα), καθώς και την εσχατολογία, δηλαδή τη διδασκαλία του τέλους και μιας νέας αρχής της ιστορίας, και με τη μετενσάρκωση (βλ. Bremmer 2002: 15-24).

Ο Πλατωνισμός, ο Πυθαγορισμός και ο Ορφισμός δείχνουν με σαφήνεια την πλούσια ποικιλία του Ελληνικού φιλοσοφικού και θρησκευτικού λόγου και πώς ορισμένες έννοιες για τον άνθρωπο και τον κόσμο εξελίχθηκαν σε σημαντικούς δομικούς λίθους του αρχαίου εσωτερισμού. 

Τέλος, πρέπει να εξετάσουμε τον Στωικισμό για την ορθή κατανόηση του εσωτερισμού, διότι εδώ οι προαναφερθείσες παραδόσεις απορροφήθηκαν και μετασχηματίστηκαν σε μια νέα μορφή.

Πότε δημιουργήθηκε η έννοια εσωτερικός - εσωτερισμός και από ποιον; - Western Esotericism: A Brief History of Secret Knowledge by Kocku von Stuckrad

 

Στοιχεία στον Πλάτωνα

Ας στραφούμε στα φιλοσοφικά θεμέλια του αρχαίου εσωτερισμού. Είναι σχεδόν κοινότυπο να λέμε ότι τώρα όλοι μας είμαστε υποσημειώσεις του Πλάτωνα. Αυτό είναι βέβαια μια τεράστια υπερβολή και όμως υπάρχει κάτι περισσότερο από ένας κόκκος αλήθειας σε αυτή τη ρήση, διότι η εσωτερική οντολογία και ανθρωπολογία δύσκολα θα υπήρχαν χωρίς την Πλατωνική φιλοσοφία.

Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) είναι ο πρώτος γνωστός Έλληνας φιλόσοφος που συσχετίζει μυθολογικά τη διάταξη των ουρανών με το γήινο πεπρωμένο. Στο μεταγενέστερο έργο του "Τίμαιος" μιλάει για τα σταθερά άστρα ως "ζωντανά όντα θεϊκής και αθάνατης φύσης" (Τίμαιος 406). Ο Πλάτων συνδέει επίσης τους πλανήτες άμεσα με τον χρόνο, τον οποίο ο Θεός, ο δημιοργός ("τεχνίτης") έπλασε ταυτόχρονα με αυτούς. Συνεχίζει:

''Όταν τα ουράνια σώματα που χρειάζονται από κοινού για την παραγωγή του χρόνου έλαβαν την κατάλληλη κίνησή τους και έγιναν ζωντανά πλάσματα δεμένα με τους δεσμούς της ψυχής, άρχισαν να κινούνται με την κίνηση του Διαφορετικού, η οποία διατρέχει εκείνη του Ίδιου πλαγίως και υπόκειται σ' αυτήν, ορισμένα σε μεγαλύτερους κύκλους, άλλα σε μικρότερους, εκείνα με τους μικρότερους κύκλους κινούνται πιο γρήγορα, εκείνα με τους μεγαλύτερους πιο αργά.'' (Τίμαιος 38e).

Η συμβολική αντιστοιχία - οι δεσμοί της ψυχής στον Πλάτωνα - παραμένει ένα σημαντικό μέρος της αστρολογίας μέχρι σήμερα. Ακόμα και η αντίληψη του σύμπαντος ως ένα ζωντανό ον στο οποίο όλα τα μέρη συνδέονται μεταξύ τους αποτελεί ακλόνητο θεμέλιο του εσωτερισμού και της φιλοσοφίας της φύσης από την εποχή του Πλάτωνα. Η διδασκαλία του Πλάτωνα για τις ψυχές είχε εξίσου εκτεταμένη σημασία. Πράγματι, η αντίληψη ότι ο άνθρωπος κατέχει μόνο μία ψυχή, η οποία μπορεί να διαιρεθεί αλλά επιβιώνει μετά το θάνατο του σώματος στο σύνολό της, αποτελεί "το κρίσιμο ψυχολογικό σημείο καμπής στην ευρωπαϊκή ιστορία της θρησκείας". (Gladigow 1993: 122). 

Η αλλαγή αυτή ολοκληρώθηκε πολύ νωρίς, συγκεκριμένα τον πέμπτο αιώνα π.Χ., όταν ο Πλάτων συζήτησε την αθανασία της ψυχής με παράδειγμα την αυτοκτονία του Σωκράτη στον Φαίδωνα. Πριν πιει το ποτήρι με το κώνειο, ο Σωκράτης ερωτάται από τον Κρίτωνα: "Μα πώς θα σε θάψουμε;". Η απάντηση του Σωκράτη ακούγεται αρχικά αινιγματική: "Όπως θέλετε, είπε, αν πραγματικά θέλετε να με έχετε και δεν σας ξέφυγα" (115c), αλλά στη συνέχεια ο Σωκράτης προσθέτει χαμογελώντας, όταν κάποιος μεταφέρει τον φαινομενικό Σωκράτη στον τάφο του, θα βρίσκεται κάπου τελείως διαφορετικά."[Εγώ] τότε δε θα μείνω πια μαζί σας, αλλά θα αναχωρήσω ... σε κάποια θαύματα των ευλογημένων" (115d).

Αυτή ήταν μια νέα άποψη. Η προγενέστερη σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος μπορεί να γίνει αντιληπτή συγκρίνοντας την Ιλιάδα του Ομήρου από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. Εδώ συναντά κανείς για πρώτη φορά τη λέξη ψυχή, αλλά σε μια εντελώς διαφορετική χρήση από αυτή του Πλάτωνα. Στην αρχή του έπους "πολλές ισχυρές ψυχές" ηρώων ρίχνονται μπροστά στον Άδη, αλλά η θεά τις δημιούργησε "για λαφύρα των κυνηγόσκυλων και για να ταΐζουν τα πουλιά". Εδώ το πρόσωπο δεν ταυτίζεται σε καμία περίπτωση με την ψυχή του, αλλά με το σώμα του, το οποίο ρίχνεται για να το φάνε τα ζώα.

Αντίθετα, ο Πλάτων ήταν ακράδαντα πεπεισμένος ότι η ψυχή πρέπει να θεωρείται το "πραγματικό" ή "αληθινό" κέντρο του ανθρώπου. Μόνο η ψυχή συμμετείχε στο Ύψιστο Αγαθό και στο Θείο, ενώ η ενσάρκωση σε ένα σώμα ισοδυναμούσε με την εξορία της ψυχής από την πατρίδα της. Το σώμα γινόταν ο "τάφος της ψυχής" (Γοργίας 493α, Φαίδων 250γ, Νομοί 958γ).

Το αρχιμήδειο σημείο στην Ευρωπαϊκή ερμηνεία της ψυχής ήρθε με τη Νεοπλατωνική και Χριστιανική επιρροή, κυρίως μεταξύ του πρώτου και του τέταρτου αιώνα, κυρίως μέσω της επιδραστικής φιλοσοφίας του Πλωτίνου (205-270). Το μοτίβο της ψυχής ως εξόριστης στο σώμα συνδέθηκε τώρα με την επιλογή της λύτρωσης, σύμφωνα με την οποία η ψυχή μπορούσε να ακολουθήσει μια πορεία επιστροφής στο βασίλειο του φωτός χάρη στην κλίση της προς το θείο. Η υπόθεση ότι μόνο η ψυχή είχε μερίδιο στην απόλυτη αλήθεια και ότι το μονοπάτι της γνώσης οδηγούσε μέσω της εσωτερικής πλευράς του ανθρώπου αναπτύχθηκε επίσης. Εκεί προέκυψε η έννοια του "εσωτερικού προσώπου" σε αντιδιαστολή με το "απλώς εξωτερικό, επιφανειακό πρόσωπο", η οποία θα επικρατήσει στη συνέχεια σε όλη τη διάρκεια της ευρωπαϊκής θρησκευτικής και πνευματικής ιστορίας.

Περί των ύμνων του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνα - Πρώτος ύμνος στον Δία

Τα μυστικά κείμενα του Ελληνικού Πολυθεϊσμού:  

Ένα πρακτικό εγχειρίδιο για την Αποκατεστημένη Παγανιστική Θρησκεία του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνα

John Opsopaus, PhD

Ο Πλήθων συνέθεσε ύμνους για να συνοδεύουν όλες τις τελετές του, και είμαστε τυχεροί που επέζησαν από την καταστροφή του Σχολαρίου.³³⁷ Τα μέρη όπου οι ύμνοι χρησιμοποιούνται στις τελετές περιγράφονται στο κεφάλαιο 5, αλλά τα κείμενα των ύμνων συγκεντρώνονται εδώ για εύκολη αναφορά. Συνολικά υπάρχουν 27 ύμνοι: δύο αιώνιοι ύμνοι (ύμνοι 1-2), οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε όλες τις λατρευτικές ακολουθίες- δεκατρείς μηνιαίοι ύμνοι (ύμνοι 3-15), οι οποίοι ψάλλονται κατά τις λατρευτικές ακολουθίες των αντίστοιχων σεληνιακών μηνών- έξι ιεροί ύμνοι (ύμνοι 16-21), οι οποίοι ψάλλονται στις έξι αντίστοιχες μηνιαίες λατρευτικές ακολουθίες των αγίων ημερών- και έξι καθημερινοί ύμνοι (ύμνοι 22-27) για τις συνήθεις λατρευτικές ακολουθίες των αντίστοιχων συνηθισμένων ημερών κάθε εβδομάδας.

Οι ύμνοι του Πλήθωνα έχουν χαρακτηριστεί διδακτικοί επειδή περιγράφουν τους θεούς στους οποίους απευθύνονται, μπορεί να μη φαίνονται ιδιαίτερα ποιητικοί. Αλλά αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι Πλατωνικές προσευχές (βλ. κεφάλαιο 10). Καλώντας στο νου μας τις ιδιότητες ενός θεού, οι οποίες είναι Πλατωνικές Ιδέες που συνδέονται με την Ιδέα του θεού, η προσευχή συνδέει την ιδέα του θεού στον δικό σας ατομικό Νου με το αρχέτυπό του στον κοσμικό Νου. Με αυτόν τον τρόπο οι προσευχές και οι ύμνοι του Πλήθωνα ανυψώνουν το νου μας στους θεούς. Γι' αυτό, έχω επίσης προσθέσει μερικές σημειώσεις μετά από κάθε ύμνο για να σας βοηθήσω να κατανοήσετε τυχόν σημεία που μπορεί να είναι ασαφή.

Ο Πλήθων συνέθεσε τους ύμνους του στα δακτυλικά εξάμετρα των Ελληνικών επών, τα οποία αποκάλεσε "τον ωραιότερο από όλους τους ρυθμούς" με μια "μεγαλοπρέπεια στην οποία δεν πλησιάζει κανένας άλλος". Ωστόσο, ο δακτυλικός στίχος δεν λειτουργεί τόσο καλά στα Αγγλικά, και έτσι ακολούθησα μια κοινή πρακτική μετάφρασης σε ιαμβικό εξάμετρο, που ακολουθεί τους φυσικούς ρυθμούς των Αγγλικών. Ο αριθμός τρία είναι ιερός στην πλατωνική φιλοσοφία, και οι ύμνοι του Πλήθωνα είναι χτισμένοι πάνω σε τρίστιχα. Υπάρχουν 27 (3 × 3 × 3 × 3 = 3³) ύμνοι, ο καθένας από τους οποίους έχει μήκος εννέα (3 × 3) γραμμές, ενώ κάθε γραμμή έχει ακριβώς έξι (3 × 2) πόδια, που θεωρείται τέλειος αριθμός.³³⁸

Οι ύμνοι του Πλήθωνα προορίζονται να τραγουδιούνται ή να ψάλλονται, μερικές φορές με συνοδεία οργάνων, αλλά αν συνέθεσε μουσική γι' αυτούς, αυτή δεν έχει διασωθεί. Ωστόσο, όρισε για κάθε ύμνο έναν μουσικό τρόπο (κλίμακα) που ήταν συμβολικά κατάλληλος για το θέμα του ύμνου, και αυτοί υποδεικνύονται με τα κείμενα των ύμνων. Δεν είμαι αρμόδιος να συνθέσω μουσική για τους ύμνους, αλλά αν είστε, σας ενθαρρύνω να συνθέσετε ή να αυτοσχεδιάσετε μουσική. Σε περίπτωση που θέλετε να εργαστείτε με τους αρχαίους Ελληνικούς τρόπους, έχω συμπεριλάβει κάποιες πληροφορίες στο τελευταίο τμήμα αυτού του κεφαλαίου. Ο Πλήθωνας συνέθεσε κατά πάσα πιθανότητα στο μουσικό ύφος της εποχής του (περίπου 1400), και εμείς είμαστε ελεύθεροι να συνθέσουμε στο δικό μας.

Κείμενο Ύμνων Ύμνος 1: 

Πρώτος Αιώνιος Ύμνος, στον Δία 

Ζεύ πατέρα, αυτοπάτορα, πρεσβύτατε και δημιουργέ,

πανυπέρτατε βασιλέα, που τα γέννησες όλα, επιφανέστερε από όλους,

εσύ που εξουσιάζεις τα πάντα και είσαι αυτοόν και αυτοένα και το ίδιο το αγαθό·

εσύ ο οποίος από τον άπειρο αιώνα γέννησες αυτά όλα,

όσα μεν (είναι) μεγαλύτερα ο ίδιος και με αυτά τα άλλα,

(έκαμες) όπως και όσο δυνατόν, πιο καλά·

σπλαχνίσου, σώζε,

οδηγώντας μαζί με όλα τα άλλα και εμάς,

διά των επιφανών παιδιών σου, πάντοτε, στα οποία μας ανέθεσες,

όπως ώρισες το πεπρωμένο μας, καθώς έπρεπε.

                                                    -

Δεν ακολούθησα την μετάφραση του ύμνου από τα Αγγλικά αλλά τον πήρα από εδώ :  http://www.delphys.gr/