Αναφορικά με την προμετωπίδα του έργου Opus medico-chemico, 1618/20 του Johann Daniel Mylius

 

Αναφορικά με την προμετωπίδα του έργου 

Opus medico-chemico, 1618/20 

του Johann Daniel Mylius

Johann Daniel Mylius, Opus medico-chymicum: Continens tres tractatus sive basilicas: Quorum prior inscribitur basilica medica. secundus Basilica chymica. tertius Basilica philosophica, Frankfurt: Lucas Jennis 1618/1620, εδώ 1618, τόμος 1, Από την προηγούμενη κατοχή του Johann Hartmann Beyer, UB Frankfurt, Sign. Occ. 1150 τόμος 1 (και περαιτέρω αντίτυπο 8° R 118. 2001)

Αν και περιέχει μία από τις εικόνες της αλχημείας - το Αλχημικό Παγκόσμιο Τοπίο υπογεγραμμένο από τον Merian - το Opus medico-chymicum δεν έχει αποτελέσει ακόμη αντικείμενο ολοκληρωμένων εικονογραφικών μελετών. Στο πλαίσιο του έργου για την Alchemica illustrata της Φρανκφούρτης, είναι πλέον διαθέσιμο ολόκληρο σε ψηφιοποιημένη μορφή. Ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του αντιτύπου της Φρανκφούρτης με τη σφραγίδα στο ράφι Occ. 1150 ήταν ο γιατρός της πόλης της Φρανκφούρτης Johann Hartmann Beyer (1563-1625), ο οποίος ανήκε επίσης στην εκλεκτή ομάδα ανθρώπων στους οποίους ο συγγραφέας αφιέρωσε μεμονωμένους τόμους του κύριου έργου του, το οποίο αριθμεί περίπου 3.000 σελίδες. Σε αντίθεση με το αντίτυπο του Μονάχου, το βιβλίο της Φρανκφούρτης δεν περιέχει το πορτρέτο του συγγραφέα του Johann Daniel Mylius (1585-μετά το 1631) που φιλοτέχνησε ο Merian (εικονογράφηση).

Όπως σχεδόν κανένα άλλο βιβλίο για την ιατρική και την αλχημεία, το Opus medico-chymicum, το οποίο διαιρείται σε τρία μέρη και δημοσιεύεται σε τέσσερις τόμους, αντανακλά τα ποικίλα επιστημονικά δίκτυα στον τομέα της πρακτικής-πνευματικής και θεοσοφικής αλχημείας, αν και δύσκολα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε έναν τομέα. Το βιβλίο πρέπει να διακρίνεται σαφώς από τα αλχημικά εμβληματικά βιβλία με έμφαση στην αλληγορική (εικονογραφική) γλώσσα. Η επιμελημένη χρήση των εικονογραφήσεων, ορισμένες από τις οποίες είναι πολύ διαφορετικές, και η καλά μελετημένη δραματουργία της αλληλουχίας των εικόνων και της παρουσίασης των εικόνων μέχρι την τελευταία σελίδα του προσδίδουν μια ιδιαίτερη θέση στην αλχημική βιβλιογραφία. Η στενή καλλιτεχνική σχέση μεταξύ των φίλων εκδοτών Lucas Jennis και Johann Theodor de Bry είναι εμφανής στην επαναχρησιμοποίηση χάλκινων πλακών από το βιβλίο Tripus aureus (Ο χρυσός τρίποδας) που εξέδωσε ο De Bry το 1618. Έτσι, δύο εμβληματικές χαλκογραφίες από την ακολουθία των εικόνων του Duodecim claves (Δώδεκα κλειδιά του Βασίλειου Βαλεντίνου) λειτουργούσαν τώρα ως βινιέτες τίτλων για το σύγγραμμα II Basilica chymica και III Basilica philosophica.

Στο σχεδιασμό της σελίδας τίτλου, στους αφορισμούς που χρησιμοποιούνται εκεί, καθώς και στη χρήση των κεντρικών όρων, ο Mylius και ο σχεδιαστής (Merian;), ο οποίος δεν μπορεί να προσδιοριστεί με σαφήνεια, προφανώς πήραν το παράδειγμα από την υποδειγματική Basilica chymica (1609) του Oswald Croll, της οποίας την σελίδα τίτλου που χάραξε ο Ägidius Sadeler, ωστόσο, ο Mylius προσπάθησε να ξεπεράσει σε πολυπλοκότητα. [3] Εδώ, όπως και εκεί, διάφορα ομόκεντρα κυκλικά σχήματα πλαισιώνουν το πεδίο του τίτλου, όπου ο Mylius, εγκαταλείποντας τις μισές προτομές αλχημικών αυθεντιών, αυξάνει ακόμη περισσότερο την αφαίρεση μέσω της χρήσης συμβόλων και λέξεων-κλειδιών. Αναπαριστώντας το πορτραίτο του Παράκελσου, το μετάλλιο για το Domicilium Microcosmi φέρει το συχνά αναφερόμενο σύνθημά του Separate et ad maturitatem perducite (Χώρισέ το και οδήγησέ το στην ωριμότητα!). Πρόκειται για μια υπενθύμιση του διαδικαστικού πλαισίου δράσης του διδάκτορα αλχημιστή που έθεσαν οι Παρακελιστές.  Ως πλευρικοί προσευχητές του κάτω κυκλικού διαγράμματος, Ο Ερμής (Τρισμέγιστος) παρουσιάζει έναν τρίποδα με παρεμβαλλόμενο φιαλίδιο ως χαρακτηριστικό της αλχημείας, ενώ στον ομόλογό του αποδίδεται ένα αγγείο γεμάτο με λουλούδια. Στα κυκλικά διαγράμματα διερευνάται η σχέση μεταξύ των διαφόρων σφαιρών, των στοιχείων και των ζωδίων του ζωδιακού κύκλου και ενσωματώνεται στο σύστημα σκέψης που καθιέρωσε ο Mylius. Τα κυκλικά διαγράμματα, τα σύμβολα - μέχρι και τα σύμβολα των χημικών στοιχείων - και η αναζήτηση της συνοχής συναντώνται ξανά στο Αλχημικό Κόσμο του Merian και ομοίως στις λεγόμενες σφραγίδες των φιλοσόφων στο τέλος της πραγματείας.

Στην αναζήτησή του για την παγκόσμια ιατρική, ο Mylius, ο οποίος, σύμφωνα με τον πρόλογό του, θέλει το βιβλίο του να εκληφθεί ως εγχειρίδιο και συλλογή υλικού πέρα από κάθε μυστικότητα, διασχίζει πολλούς τομείς της αλχημείας και μερικές φορές προκαλεί την υπομονή των αναγνωστών του. Η παρουσίαση των εικόνων, ορισμένες από τις οποίες εξυπηρετούν στοχαστικούς σκοπούς και αποσκοπούν στην προώθηση της γνώσης από μόνες τους, λαμβάνει υπόψη τον στόχο να προσεγγίσει ένα ευρύτερο κοινό. Τα μέρη ΙΙ και ΙΙΙ περιλαμβάνουν τέσσερα αναδιπλούμενα διαγράμματα ή εκπαιδευτικές πλάκες με αυτή τη - αργότερα συχνά αλλαγμένη - σειρά και τους αρχικούς τίτλους:

(1) Haec tabula pertinet in secundam partem praefationis basilicae chymicae.

(2) In praefationem secundam / Basilicae chymicae / mundus intelligentiarum. 1

(3) In praefationem secundam / Basilicae chymicae. / mundus elementaris 2

(4) In praefationem tertiam / Basilicae philsophicae (= Φύλλο συστήματος με αλχημικό κοσμοείδωλο).

Το μέρος ΙΙ - Basilica chymica - εισάγεται από μια "Praefatio που, ακολουθώντας την πορεία της δημιουργίας στη Βίβλο, οδηγεί με αλχημική μεταμόρφωση στον "χρυσό των φιλοσόφων"". Οι παρατηρήσεις του Mylius τεκμηριώνουν υποδειγματικά τον ευρέως διαδεδομένο προσανατολισμό της αλχημικής ιστορίας της δημιουργίας στη Γένεση. Ο Stefan Laube περιγράφει τον σχετικό δογματικό πίνακα (1), που εκτελέστηκε από ανώνυμο χαράκτη (Εικ.>), ως εξής:

"Η Δημιουργία ξεδιπλώνεται σε μια αλληλουχία εικόνων σε δέκα μέρη - από αφηρημένα πεδία δυνάμεων στα οποία τοποθετούνται το φως και το σκοτάδι μέχρι την εμφάνιση της χλωρίδας και της πανίδας και των πρώτων ανθρώπων. Κάθε εικόνα αντιπαραβάλλεται με αποσπάσματα από τη Γένεση. Ο πίνακας εικόνων παρουσιάζει δέκα στρογγυλές εικόνες ή tondi, το σχήμα των οποίων δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για γυάλινες σφαίρες στις οποίες μιμείται τεχνητά η δημιουργία. Οι πρώτοι αλχημιστές που εμφανίζονται είναι ο Αδάμ και η Εύα, οι οποίοι έφαγαν από το δέντρο της γνώσης (εικ.). Το προπατορικό αμάρτημα που επρόκειτο να καθορίσει τον κόσμο από εδώ και στο εξής δεν αφορούσε μόνο τον άνθρωπο, αλλά και τη φύση. Αν ο αλχημιστής κατάφερνε να παράγει τη φιλοσοφική λίθο, λύτρωνε τόσο την ύλη όσο και τον εαυτό του".

Ο Oliver Humberg επισημαίνει ότι στο δεύτερο μέρος του προλόγου της Basilica chymica, ο Mylius άντλησε κυριολεκτικά και οπτικά από τον φανταστικό κόσμο της Καμπάλα στα τρία αναδιπλούμενα πλαίσια που ακολουθούν "με τις τυπικές γεωμετρικές-βιβλικές διατάξεις εικόνας-κειμένου" (Humberg 2012, σ. 35).

Τα επτά κεφάλαια του κειμένου της Chymic Basilica περιγράφουν, "ξεκινώντας από την anatomia auri, τον κόσμο των ιδιοτήτων των επτά πλανητών και τα τρία βασίλεια της φύσης κάτω από τον άνθρωπο". Το τρίτο μέρος αναφέρεται εξίσου στον χρυσό των φιλοσόφων. Στην πραγματεία του Mylius, έχει φτάσει το σημείο όπου, προκαταβολικά, σε πάνω από 2500 σελίδες έχει εξηγηθεί η προέλευση του κόσμου, έχει συζητηθεί η Γαληνική και η Παρακελσιανή-ιατροχημική ιατρική, έχει δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουν οι μεγαλύτεροι ερμητικοί στην παγκόσμια ιστορία και έχουν παρουσιαστεί τα φάρμακα από τα τρία βασίλεια της φύσης. Το τελευταίο μέρος και αποκορύφωμα της πραγματείας οδηγεί στην πρακτική, εργαστηριακή παραγωγή της φιλοσοφικής λίθου από τον εξαγνισμένο αλχημιστή. Προηγείται ο ουσιαστικός πρόλογος - Praefatio - που ανοίγει τελικά τη θέα από το δωμάτιο του μελετητή στην απεραντοσύνη του αλχημικού παγκόσμιου τοπίου και στους εικονικά παρουσιαζόμενους πρωταγωνιστές. Εδώ, η μεταμόρφωση σε καλό αλχημιστή πρέπει να πετύχει, γιατί χωρίς διορατικότητα και εξαγνισμό, δεν υπάρχει φάρμακο ή λάπις. Το Praefatio με την εικόνα διδασκαλίας και διαλογισμού ακολουθείται από εν μέρει πρακτικές, εν μέρει αλληγορικά κωδικοποιημένες, συνολικά δυσνόητες συμβουλές για την παραγωγή ουσιών που έχουν αντιγραφεί από διάφορες πηγές και μια συζήτηση και απεικόνιση πολυάριθμων κλιβάνων, συσκευών και δοχείων απόσταξης - σύμφωνα με τον Oliver Humberg που έχουν ληφθεί σε μεγάλα χρονικά διαστήματα από τον Libavius (εικ.). Έτσι, μόνο μετά την πνευματική διείσδυση μπορεί να πραγματοποιηθεί ο πρακτικός στόχος.

Παρεμπιπτόντως, όσον αφορά την αισθητική και την αφηγηματική δραματουργία των συνολικά τεσσάρων αναδιπλούμενων πινάκων μεγάλου μεγέθους -ιδιαίτερα την εντυπωσιακή εναλλαγή γεωμετρικών-αφηρημένων διαγραμμάτων με αποσπάσματα κειμένων στην τρισδιάστατη και αφηγηματική απεικόνιση του Αλχημικού Κόσμου- ο παραλληλισμός με τους τέσσερις θεοσοφικούς-καμπαλιστικούς κυκλικούς πίνακες του Amphitheatrum sapientiae aeternae (1595) του Khunrath είναι εντυπωσιακός.

Το γεγονός ότι συγγραφείς όπως ο Mylius έβλεπαν τους εαυτούς τους ως φυσικούς επιστήμονες στη Χριστιανική αλυσίδα της παράδοσης και θεωρούσαν την αλχημεία ως Donum dei, δηλαδή ως δώρο του Θεού, τονίζεται για άλλη μια φορά από τον Mylius στην τελευταία σελίδα του βιβλίου του (Εικ.>). Εδώ ο γιατρός αλχημιστής - αναμφισβήτητα και πάλι κατά μίμηση του αλχημιστή του Khunrath στο laboratory/oratory - σκηνοθετεί τον εαυτό του με στάση προσευχής και κοιτάζοντας την ουράνια ακτίνα φωτός ανάμεσα σε βιβλία, μια ουράνια σφαίρα, αλχημικά σκεύη και ένα καμίνι. Ο αετός της εξάχνωσης και το λαούτο που είναι τοποθετημένα μπροστά στο ράφι είναι περαιτέρω χαρακτηριστικά. Ο Mylius υπογραμμίζει στην επιγραφή στο μετάλλιο, το οποίο ολοκληρώνει τη μεγάλη σειρά εικόνων των σφραγίδων των φιλοσόφων (συμπέρασμα των Consilia) -μαζί με μια απεικόνιση του προτύπου του, του θεοσοφικού γιατρού-αλχημιστή Oswald Croll- ότι ο Χριστός είναι ο σύντροφός του σε όλη τη βάδισή του στα θεϊκά μονοπάτια.

Berit Wagner

Μετάφραση G.J.P.