Στοιχεία στον Πλάτωνα
Ας στραφούμε στα φιλοσοφικά θεμέλια του αρχαίου εσωτερισμού. Είναι σχεδόν κοινότυπο να λέμε ότι τώρα όλοι μας είμαστε υποσημειώσεις του Πλάτωνα. Αυτό είναι βέβαια μια τεράστια υπερβολή και όμως υπάρχει κάτι περισσότερο από ένας κόκκος αλήθειας σε αυτή τη ρήση, διότι η εσωτερική οντολογία και ανθρωπολογία δύσκολα θα υπήρχαν χωρίς την Πλατωνική φιλοσοφία.
Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) είναι ο πρώτος γνωστός Έλληνας φιλόσοφος που συσχετίζει μυθολογικά τη διάταξη των ουρανών με το γήινο πεπρωμένο. Στο μεταγενέστερο έργο του "Τίμαιος" μιλάει για τα σταθερά άστρα ως "ζωντανά όντα θεϊκής και αθάνατης φύσης" (Τίμαιος 406). Ο Πλάτων συνδέει επίσης τους πλανήτες άμεσα με τον χρόνο, τον οποίο ο Θεός, ο δημιοργός ("τεχνίτης") έπλασε ταυτόχρονα με αυτούς. Συνεχίζει:
''Όταν τα ουράνια σώματα που χρειάζονται από κοινού για την παραγωγή του χρόνου έλαβαν την κατάλληλη κίνησή τους και έγιναν ζωντανά πλάσματα δεμένα με τους δεσμούς της ψυχής, άρχισαν να κινούνται με την κίνηση του Διαφορετικού, η οποία διατρέχει εκείνη του Ίδιου πλαγίως και υπόκειται σ' αυτήν, ορισμένα σε μεγαλύτερους κύκλους, άλλα σε μικρότερους, εκείνα με τους μικρότερους κύκλους κινούνται πιο γρήγορα, εκείνα με τους μεγαλύτερους πιο αργά.'' (Τίμαιος 38e).
Η συμβολική αντιστοιχία - οι δεσμοί της ψυχής στον Πλάτωνα - παραμένει ένα σημαντικό μέρος της αστρολογίας μέχρι σήμερα. Ακόμα και η αντίληψη του σύμπαντος ως ένα ζωντανό ον στο οποίο όλα τα μέρη συνδέονται μεταξύ τους αποτελεί ακλόνητο θεμέλιο του εσωτερισμού και της φιλοσοφίας της φύσης από την εποχή του Πλάτωνα. Η διδασκαλία του Πλάτωνα για τις ψυχές είχε εξίσου εκτεταμένη σημασία. Πράγματι, η αντίληψη ότι ο άνθρωπος κατέχει μόνο μία ψυχή, η οποία μπορεί να διαιρεθεί αλλά επιβιώνει μετά το θάνατο του σώματος στο σύνολό της, αποτελεί "το κρίσιμο ψυχολογικό σημείο καμπής στην ευρωπαϊκή ιστορία της θρησκείας". (Gladigow 1993: 122).
Η αλλαγή αυτή ολοκληρώθηκε πολύ νωρίς, συγκεκριμένα τον πέμπτο αιώνα π.Χ., όταν ο Πλάτων συζήτησε την αθανασία της ψυχής με παράδειγμα την αυτοκτονία του Σωκράτη στον Φαίδωνα. Πριν πιει το ποτήρι με το κώνειο, ο Σωκράτης ερωτάται από τον Κρίτωνα: "Μα πώς θα σε θάψουμε;". Η απάντηση του Σωκράτη ακούγεται αρχικά αινιγματική: "Όπως θέλετε, είπε, αν πραγματικά θέλετε να με έχετε και δεν σας ξέφυγα" (115c), αλλά στη συνέχεια ο Σωκράτης προσθέτει χαμογελώντας, όταν κάποιος μεταφέρει τον φαινομενικό Σωκράτη στον τάφο του, θα βρίσκεται κάπου τελείως διαφορετικά."[Εγώ] τότε δε θα μείνω πια μαζί σας, αλλά θα αναχωρήσω ... σε κάποια θαύματα των ευλογημένων" (115d).
Αυτή ήταν μια νέα άποψη. Η προγενέστερη σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος μπορεί να γίνει αντιληπτή συγκρίνοντας την Ιλιάδα του Ομήρου από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. Εδώ συναντά κανείς για πρώτη φορά τη λέξη ψυχή, αλλά σε μια εντελώς διαφορετική χρήση από αυτή του Πλάτωνα. Στην αρχή του έπους "πολλές ισχυρές ψυχές" ηρώων ρίχνονται μπροστά στον Άδη, αλλά η θεά τις δημιούργησε "για λαφύρα των κυνηγόσκυλων και για να ταΐζουν τα πουλιά". Εδώ το πρόσωπο δεν ταυτίζεται σε καμία περίπτωση με την ψυχή του, αλλά με το σώμα του, το οποίο ρίχνεται για να το φάνε τα ζώα.
Αντίθετα, ο Πλάτων ήταν ακράδαντα πεπεισμένος ότι η ψυχή πρέπει να θεωρείται το "πραγματικό" ή "αληθινό" κέντρο του ανθρώπου. Μόνο η ψυχή συμμετείχε στο Ύψιστο Αγαθό και στο Θείο, ενώ η ενσάρκωση σε ένα σώμα ισοδυναμούσε με την εξορία της ψυχής από την πατρίδα της. Το σώμα γινόταν ο "τάφος της ψυχής" (Γοργίας 493α, Φαίδων 250γ, Νομοί 958γ).
Το αρχιμήδειο σημείο στην Ευρωπαϊκή ερμηνεία της ψυχής ήρθε με τη Νεοπλατωνική και Χριστιανική επιρροή, κυρίως μεταξύ του πρώτου και του τέταρτου αιώνα, κυρίως μέσω της επιδραστικής φιλοσοφίας του Πλωτίνου (205-270). Το μοτίβο της ψυχής ως εξόριστης στο σώμα συνδέθηκε τώρα με την επιλογή της λύτρωσης, σύμφωνα με την οποία η ψυχή μπορούσε να ακολουθήσει μια πορεία επιστροφής στο βασίλειο του φωτός χάρη στην κλίση της προς το θείο. Η υπόθεση ότι μόνο η ψυχή είχε μερίδιο στην απόλυτη αλήθεια και ότι το μονοπάτι της γνώσης οδηγούσε μέσω της εσωτερικής πλευράς του ανθρώπου αναπτύχθηκε επίσης. Εκεί προέκυψε η έννοια του "εσωτερικού προσώπου" σε αντιδιαστολή με το "απλώς εξωτερικό, επιφανειακό πρόσωπο", η οποία θα επικρατήσει στη συνέχεια σε όλη τη διάρκεια της ευρωπαϊκής θρησκευτικής και πνευματικής ιστορίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου