Antoine Faivre - Ο Εσωτερισμός (1992)

 

Antoine Faivre - Ο Εσωτερισμός (1992)

Εισαγωγή

Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του ουσιαστικού "εσωτερισμός" έγινε στα Γερμανικά (Esoterik) το 1792 - στο πλαίσιο συζητήσεων για τις μυστικές διδασκαλίες των Πυθαγορείων και του τεκτονισμού. Στη συνέχεια εμφανίστηκε στα Γαλλικά, ίσως για πρώτη φορά, το 1828, στο έργο του Jacques Matter Histoire critique du gnosticisme et de son influence (όπως επισήμανε ο ιστορικός Jean-Pierre Laurant το 1992).      

Με τον όρο αυτό ο Matter εννοούσε μια ελεύθερη συγκρητιστική αναζήτηση που αντλούσε από τις διδασκαλίες του Χριστιανισμού και ορισμένες πτυχές της Ελληνικής σκέψης, ιδιαίτερα του Πυθαγορισμού. Για την προγενέστερη περίοδο, πρέπει να αρκεστούμε στο επίθετο - και από το 1828 η λέξη αποδεικνύεται σημασιολογικά διογκώσιμη και διαπερατή κατά βούληση. Η διερεύνηση της ετυμολογίας της (το eso παραπέμπει στην ιδέα της εσωτερικότητας και το ter προκαλεί μια αντίθεση) είναι ελάχιστα γόνιμη και συχνά πηγάζει από την ανάγκη να ανακαλύψουμε τι θα ήταν ο "εσωτερισμός" "καθ' εαυτό" (η "αληθινή" του φύση). Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, αν και υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται το αντίθετο - ο καθένας με τον δικό του ορισμό, ανάλογα με τα δικά του συμφέροντα ή τις ιδεολογικές του προϋποθέσεις. 

I. - Πέντε σημασίες της λέξης "εσωτερισμός

Πρώτη έννοια: μια ετερόκλητη συλλογή.

Με αυτή, την πιο κοινή έννοια, ο "εσωτερισμός" εμφανίζεται, για παράδειγμα, ως τίτλος στα ράφια των βιβλιοπωλείων και σε μεγάλο μέρος του λόγου των μέσων ενημέρωσης για να χαρακτηρίσει σχεδόν οτιδήποτε αποπνέει μια υποψία μυστηρίου.  Στα Αγγλικά, ο χαρακτηρισμός που χρησιμοποιείται συχνά είναι Occult ή Metaphysics.

Δεύτερη έννοια: διδασκαλίες ή γεγονότα που είναι "μυστικά" επειδή είναι σκόπιμα κρυμμένα. Για παράδειγμα, η "μυστική πειθαρχία", η αυστηρή διάκριση μεταξύ μυημένων και λαϊκών. 

Για παράδειγμα, ο όρος "εσωτερισμός" χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο του όρου "μύηση", μεταξύ άλλων από ορισμένους ιστορικούς που ασχολούνται με δόγματα που κρατήθηκαν μυστικά, για παράδειγμα μεταξύ των πρώτων Χριστιανών, για το ευρύ κοινό, αναφέρεται επίσης στην ιδέα ότι τα μυστικά φυλάσσονταν ζηλότυπα κατά τη διάρκεια των αιώνων από εκκλησιαστικούς άρχοντες - όπως η κρυφή ζωή του Ιησού, η σχέση του με τη Μαρία Μαγδαληνή - ή ότι σημαντικά μηνύματα διοχετεύονταν σε ένα έργο από τον συγγραφέα του.  Παρά τις διαφορές στο θέμα τους, μυθιστορήματα όπως το Il Pendolo di Foucault (1988) του Umberto Eco και ο Κώδικας Da Vinci (2003) του Dan Brown εκμεταλλεύονται έξυπνα το ευρύ ενδιαφέρον του κοινού για τις λεγόμενες "θεωρίες συνωμοσίας".

Τρίτη έννοια: ένα μυστήριο ενυπάρχει στα ίδια τα πράγματα. Η φύση λέγεται ότι είναι γεμάτη από απόκρυφες "υπογραφές"- υπάρχουν αόρατες σχέσεις μεταξύ των άστρων, των μετάλλων και των φυτών, η ανθρώπινη ιστορία λέγεται επίσης ότι είναι "μυστική", όχι επειδή οι άνθρωποι προσπάθησαν να αποκρύψουν ορισμένα γεγονότα, αλλά επειδή κρύβει νοήματα στα οποία ο "βέβηλος" ιστορικός δεν έχει πρόσβαση.    Η "απόκρυφη φιλοσοφία", όπως ονομάστηκε στην Αναγέννηση, είναι στις διάφορες μορφές της μια προσπάθεια αποκρυπτογράφησης αυτών των μυστηρίων. Παρομοίως, ορισμένοι αποκαλούν τον "κρυμμένο Θεό" (τον Θεό που δεν αποκαλύπτεται πλήρως) " εσωτερικό Θεό".

Τέταρτη έννοια: "Γνώση", η οποία νοείται ως ένας τρόπος γνώσης που δίνει έμφαση στο "βιωματικό", το μυθικό και το συμβολικό, παρά στις δογματικές και διαλεκτικές μορφές έκφρασης. Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να αποκτηθεί αυτός ο "τρόπος γνώσης" ποικίλλουν από σχολή σε σχολή, αποτελεί αντικείμενο μυητικών διδασκαλιών που δίνονται μέσα σε ομάδες που ισχυρίζονται ότι την κατέχουν, αλλά μερικές φορές θεωρείται επίσης ότι είναι προσβάσιμη και χωρίς αυτές. Με αυτή την έννοια, ο "εσωτερισμός" συνδέεται συχνά με την έννοια του "θρησκευτικού ορίου" για όσους επιθυμούν να κάνουν διάκριση μεταξύ των διαφόρων μορφών της γνώσης, από τη μία πλευρά, και καθιερωμένες παραδόσεις ή συγκροτημένες θρησκείες από την άλλη.

Πέμπτη έννοια: η αναζήτηση της "αρχέγονης παράδοσης". 

Υποστηρίζεται η ύπαρξη μιας "αρχέγονης Παράδοσης", από την οποία οι διάφορες παραδόσεις και θρησκείες που είναι διαδεδομένες σε όλο τον κόσμο δεν είναι παρά αποσπασματικά και λιγότερο ή περισσότερο "αυθεντικά" κομμάτια. Εδώ, ο εσωτερισμός είναι η διδασκαλία των τρόπων πρόσβασης στη γνώση αυτής της Παράδοσης ή η συμβολή στην αποκατάστασή της. Αυτή η διδασκαλία είναι κυρίως αυτή της "Παραδοσιακής Σχολής", επίσης γνωστή ως "Perennialism", της οποίας οι αγγλόφωνοι εκπρόσωποι χρησιμοποιούν πρόθυμα τη λέξη esoterism για να διακριθούν από τις περισσότερες άλλες σημασίες του "εσωτερισμού".

Μετάφραση δική μου.