1. Σημασία 1: Μια ξεχωριστή ομαδοποίηση
Με αυτή τη σημασία, που είναι η πιο σύγχρονη, ο εσωτερισμός εμφανίζεται, για παράδειγμα, ως τίτλος τμημάτων στα βιβλιοπωλεία και σε μεγάλο μέρος του λόγου των μέσων ενημέρωσης για να αναφερθεί σχεδόν σε οτιδήποτε αποπνέει μια μυρωδιά μυστηρίου. Οι ανατολίτικες παραδόσεις σοφίας, η γιόγκα, η μυστηριώδης Αίγυπτος, η ουφολογία, η αστρολογία και κάθε είδους μαντικές τέχνες, η παραψυχολογία, οι διάφορες "Καμπάλα", η αλχημεία, η πρακτική μαγεία, η μασονία, τα ταρώ, η Νέα Εποχή, τα Νέα Θρησκευτικά Κινήματα και το channeling βρίσκονται έτσι δίπλα-δίπλα (στα Αγγλικά, η ετικέτα που χρησιμοποιείται στα βιβλιοπωλεία είναι συχνά Occult ή Metaphysics). Αυτό το νεφέλωμα συχνά περιλαμβάνει κάθε είδους εικόνες, θέματα και μοτίβα, όπως η οντολογική ανδρογυνία, η φιλοσοφική πέτρα, ο χαμένος λόγος, η ψυχή του κόσμου, η ιερή γεωγραφία, το μαγικό βιβλίο κ.ο.κ.
2. Σημασία 2: Διδασκαλίες ή γεγονότα που είναι "μυστικά" επειδή είναι σκόπιμα κρυμμένα
Αυτή είναι για παράδειγμα η "πειθαρχία του μυστικού", η αυστηρή διάκριση μεταξύ μυημένων και βέβηλων. Έτσι, το "εσωτεριστικό" χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο του "μυητικού", μεταξύ άλλων και από ορισμένους ιστορικούς που πραγματεύονται διδασκαλίες οι οποίες θα κρατούνταν μυστικές, για παράδειγμα, μεταξύ των πρώτων Χριστιανών. Για το ευρύτερο κοινό, αναφέρεται επίσης στην ιδέα ότι τα μυστικά θα φυλάσσονταν ζηλότυπα κατά τη διάρκεια των αιώνων από το εκκλησιαστικό διδακτήριο, όπως η μυστική ζωή του Χριστού, η στενή σχέση του με τη Μαρία Μαγδαληνή - ή ότι σημαντικά μηνύματα θα είχαν κρυφά εισαχθεί σε ένα έργο από τον συγγραφέα τους. Μυθιστορήματα όπως το παρωδιακό Il Pendolo di Foucault (1988) του Umberto Eco και το μυστηριώδες Ο Κώδικας Ντα Βίντσι (2003) του Dan Brown εκμεταλλεύονται επιδέξια την προτίμηση ενός ευρέος κοινού για ότι ανήκει στις λεγόμενες "θεωρίες συνωμοσίας".
3. Σημασία 3: Ένα μυστήριο ενυπάρχει στα ίδια τα πράγματα.
Η φύση θα ήταν γεμάτη από απόκρυφες "υπογραφές", θα υπήρχαν αόρατες σχέσεις μεταξύ των άστρων, των μετάλλων και των φυτών, η ανθρώπινη Ιστορία θα ήταν επίσης "μυστική", όχι επειδή οι άνθρωποι θα ήθελαν να κρύψουν ορισμένα γεγονότα, αλλά επειδή θα περιείχε νοήματα στα οποία ο "βέβηλος" ιστορικός δεν θα είχε πρόσβαση. Η απόκρυφη φιλοσοφία, όρος που χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην Αναγέννηση, είναι στις διάφορες μορφές της μια προσπάθεια αποκρυπτογράφησης τέτοιων μυστηρίων. Παρομοίως, ορισμένοι αποκαλούν τον "κρυμμένο Θεό" τον " εσωτερικό Θεό" (εκείνον που δεν αποκαλύπτεται πλήρως).
4. Σημασία 4: "Γνώση", κατανοητή ως τρόπος γνώσης που δίνει έμφαση στο "βιωματικό", το μυθικό, το συμβολικό, παρά σε μορφές έκφρασης δογματικής και διαλεκτικής τάξης.
Οι τρόποι που επιτρέπουν σε κάποιον να αποκτήσει αυτόν τον "τρόπο γνώσης" ποικίλλουν ανάλογα με τις σχολές, αποτελεί αντικείμενο μυητικών διδασκαλιών που δίνονται σε ομάδες που ισχυρίζονται ότι την κατέχουν, αλλά μερικές φορές θεωρείται επίσης προσιτή και χωρίς αυτές. Ο εσωτερισμός, κατανοητός κατ' αυτόν τον τρόπο, συνδέεται συχνά με την έννοια της "θρησκευτικής περιθωριοποίησης" για όσους σκοπεύουν να κάνουν διάκριση μεταξύ των διαφόρων μορφών της γνώσης και των καθιερωμένων παραδόσεων ή των συγκροτημένων θρησκειών.
5. Σημασία 5: Η αναζήτηση της " Αρχέγονης Παράδοσης "
Υποστηρίζεται η ύπαρξη μιας "αρχέγονης Παράδοσης", από την οποία οι διάφορες παραδόσεις και θρησκείες που έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο θα ήταν μόνο αποσπασματικά και λιγότερο ή περισσότερο "αυθεντικά" κομμάτια. Εδώ, ο εσωτερισμός είναι η διδασκαλία των τρόπων που θα επέτρεπαν την απόκτηση της γνώσης αυτής της Παράδοσης ή τη συμβολή στην αποκατάστασή της. Σήμερα, η διδασκαλία αυτή είναι κυρίως αυτή της "Παραδοσιακής Σχολής", γνωστής και ως " perennialism" (κεφάλαιο 5, ενότητα ΙΙ), της οποίας οι Αγγλόφωνοι εκπρόσωποι χρησιμοποιούν πρόθυμα τη λέξη esoterism για να διαφοροποιηθούν από τις περισσότερες από τις άλλες έννοιες του εσωτερισμού.
Παρά ορισμένες σχέσεις εγγύτητας, αυτές οι πέντε έννοιες προφανώς διαφέρουν μεταξύ τους. Είναι θέμα να γνωρίζουμε με ποια από τις δύο έχουμε να κάνουμε όταν κάποιος χρησιμοποιεί αυτή τη " λέξη portmanteau" (το ίδιο ισχύει και για άλλες λέξεις, όπως "θρησκεία", "ιερός", "μαγεία", "πνευματικότητα", "μυστικισμός" κ.λπ.) Λαμβανόμενη με την πρώτη έννοια, μπορεί να αναφέρεται σχεδόν σε οτιδήποτε.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της "μυστηριώδους Αιγύπτου"- ακόμη και σήμερα, πολλοί συγγραφείς χαίρονται να αποκαλύπτουν έναν "εσωτερισμό" στην αρχαία Αίγυπτο που υπάρχει με τη μορφή μυήσεων και μεγαλειώδους γνώσης. Ωστόσο, αυτές οι πρακτικές ελάχιστα υπήρχαν στην Αρχαία Αίγυπτο, εκτός από τη δική τους σύγχρονη φαντασία2, και ακόμη και αν υποθέσουμε ότι έχουν εν μέρει δίκιο (πράγμα για το οποίο επιτρέπεται να αμφιβάλλουμε), δεν θα επρόκειτο ποτέ εκεί για κάτι περισσότερο από μια μορφή θρησκευτικότητας που υπάρχει σε πολλά θρησκευτικά συστήματα, την οποία θα αρκούσε να ονομάσουμε, για παράδειγμα, "ιερά μυστήρια". Δεν είναι λιγότερο θεμιτό και ενδιαφέρον, για τον ιστορικό, να μελετήσει τις διάφορες μορφές αιγυπτιομανίας που αρμόζουν στα δυτικά εσωτεριστικά ρεύματα, επειδή συχνά αποτελούν μέρος του θεματικού τους ρεπερτορίου. Επιπλέον, λόγω διανοητικής τεμπελιάς, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συχνά τον όρο "εσωτερισμός" για να χαρακτηρίσουν συγκεκριμένες εικόνες, θέματα ή μοτίβα που εύκολα τα βάζουν στο ίδιο τσουβάλι υπό τον τίτλο "εσωτερισμός" (βλ. παρακάτω, ενότητα Ι για τον "μονόκερο" και παρόμοιες έννοιες).
Η δεύτερη έννοια περιλαμβάνει τόσο τα πολλά όσο και τα λίγα (εκτός από το γεγονός ότι, όταν υπάρχουν μυστικά, είναι συνήθως ανοιχτά). Περιλαμβάνει πάρα πολλά, επειδή η ιδέα των "σκόπιμα κρυμμένων πραγμάτων" είναι καθολική. Περιλαμβάνει πάρα πολύ λίγα, διότι θα ήταν λάθος να ονομάσουμε "μυστικά" μια σειρά από ρεύματα ή παραδόσεις, όπως για παράδειγμα -για να περιοριστούμε στην περίοδο από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα- η αλχημεία, ο νεο-Αλεξανδρινός Ερμητισμός, η θεοσοφία, ο Ροδοσταυρισμός. Στην πραγματικότητα, στο μεγαλύτερο μέρος της, η αλχημεία (τόσο η υλική όσο και η "πνευματική") δεν είναι μυστική, διότι δεν έπαψε ποτέ να γίνεται γνωστή μέσω άφθονων εκδόσεων που παρέχονται σε ένα ευρύ κοινό. Ο αναγεννησιακός Ερμητισμός (βλ. παρακάτω, ενότητα ΙΙ) δεν είναι ποτέ κάτι περισσότερο από μία από τις εκδηλώσεις του ουμανιστικού ρεύματος, το οποίο απευθυνόταν σε όλους τους εγγράμματους. Τα θεοσοφικά γραπτά κυκλοφορούσαν πάντοτε στα πιο ποικίλα περιβάλλοντα, Χριστιανικά και άλλα. Ο Ροδοσταυρισμός του δέκατου έβδομου αιώνα είναι κυρίως ένα είδος πολιτικού-θρησκευτικού προγράμματος.
Η ιδέα σύμφωνα με την οποία το "πραγματικό" θα ήταν σε μεγάλο βαθμό "κρυμμένο" από την ίδια του τη φύση - τρίτη έννοια - είναι παρούσα σε όλους τους πολιτισμούς και, καθώς παίρνει διάφορες συνδηλώσεις σε αυτούς, είναι προτιμότερο να βρεθεί ένας ακριβέστερος όρος για να ορίσει τον καθένα από αυτούς. Παρομοίως, όσον αφορά την τέταρτη έννοια, "εσωτερισμός" ως συνώνυμο της "γνώσης", μπορεί να φαίνεται άσκοπο να περιπλέξουμε τα πράγματα μη μένοντας ικανοποιημένοι με αυτή τη δεύτερη λέξη. Βέβαια, αρκετοί από αυτούς που σκοπεύουν να μιλήσουν για τον "εσωτερισμό καθεαυτό" προσπαθούν να βρουν αντίστοιχους όρους σε πολιτισμούς διαφορετικούς από τον δικό μας (στην Ινδία, στην Άπω Ανατολή κ.λπ.), αλλά το θέμα δεν πείθει, επειδή οι όροι που χρησιμοποιούνται με αυτόν τον τρόπο δεν έχουν το ίδιο σημασιολογικό φορτίο και αναφέρονται σε πολύ διαφορετικές έννοιες. Η πέμπτη έννοια, τέλος, προσδιορίζει επίσης κάτι σχετικά ακριβές (ένα μάλλον συγκεκριμένο ρεύμα σκέψης)- στο σημείο αυτό, θα αρκούσε για τον εξωτερικό παρατηρητή να χρησιμοποιεί τον όρο perennialism και όχι τον όρο εσωτερισμός (αν και όσοι συνδέονται με αυτό το ρεύμα έχουν, φυσικά, το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τον δεύτερο όρο). Παρά ταύτα, και όπως είδαμε, οι ίδιοι προτιμούν, στα Αγγλικά, να μιλούν για εσωτερισμό παρά για εσωτερικισμό.
Για αυτούς τους διάφορους λόγους, ο εσωτερισμός νοείται (ιδίως από τις αρχές περίπου της δεκαετίας του 1990,- βλ. παρακάτω, ενότητες II, IV και V) με μια έκτη έννοια για την πλειονότητα των ιστορικών.
II. Έκτη έννοια: Μια ομάδα ειδικών ιστορικών ρευμάτων
Πράγματι, οι ιστορικοί αυτοί, όπως κάναμε κι εμείς στις πρώτες εργασίες μας για την έννοια του εσωτερισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1990 (παρακάτω, ενότητα IV), διατήρησαν τη λέξη από καθαρή ευκολία (είχε το πλεονέκτημα ότι ήδη υπήρχε) για να αναφερθούν στην "ιστορία των δυτικών εσωτεριστικών ρευμάτων". Τα ρεύματα αυτά, όπως θα δούμε, παρουσιάζουν έντονες ομοιότητες και διαπιστώνεται ότι έχουν ιστορικές διασυνδέσεις.
Το δυτικό αναφέρεται εδώ σε μια Δύση - μια Δύση που διαποτίζεται από τον Χριστιανικό πολιτισμό και την οποία "επισκέπτονται" οι Εβραϊκές ή οι Μουσουλμανικές θρησκευτικές παραδόσεις, ή ακόμη και οι θρησκείες της Άπω Ανατολής, με τις οποίες συμβιώνει αλλά δεν είναι ταυτόσημες με αυτές, με αυτή την κατανόηση, η Εβραϊκή Καμπάλα δεν ανήκει σε αυτόν τον "Δυτικό εσωτερισμό", ενώ η λεγόμενη Χριστιανική Καμπάλα ανήκει. Φυσικά, αυτή η επιλογή, η οποία είναι καθαρά μεθοδολογική, δεν υποδηλώνει καμία απολύτως επικριτική θέση.
Μεταξύ των ρευμάτων που απεικονίζουν αυτόν τον "δυτικό εσωτερισμό" (με την έκτη έννοια) εμφανίζονται κυρίως, για την ύστερη αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, τα ακόλουθα: Ο Αλεξανδρινός Ερμητισμός (τα Ελληνικά συγγράμματα που αποδίδονται στον θρυλικό Ερμή Τρισμέγιστο, δεύτερος και τρίτος αιώνας της εποχής μας), Ο Χριστιανικός Γνωστικισμός, διάφορες μορφές νεο-Πυθαγορισμού, η θεωρητική αστρολογία και η αλχημεία. Και για τη λεγόμενη σύγχρονη περίοδο, ας αναφέρουμε ιδιαίτερα, στην Αναγέννηση, τον νεοΑλεξανδρινό Ερμητισμό, τη Χριστιανική Καμπάλα (σώμα ερμηνειών της Εβραϊκής Καμπάλας με σκοπό την εναρμόνισή της με τον Χριστιανισμό), τη philosophia occulta, το λεγόμενο Παρακελσιανό ρεύμα (από το όνομα του φιλοσόφου Παράκελσου) και ορισμένα παράγωγά του.
Μετά την Αναγέννηση, έχουμε τον Rοδοσταυρισμό και τις παραλλαγές του, καθώς και τη Χριστιανική Θεοσοφία, τον "Διαφωτισμό" του δέκατου όγδοου αιώνα, ένα μέρος της ρομαντικής Naturphilosophie, το λεγόμενο "αποκρυφιστικό" ρεύμα (από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα έως τις αρχές του εικοστού). Σύμφωνα με ορισμένους εκπροσώπους αυτής της ειδικότητας, ο "δυτικός εσωτερισμός" εκτείνεται σε αυτό το τεράστιο πεδίο, από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι σήμερα (ευρεία έννοια). Σύμφωνα με άλλους εκπροσώπους της ίδιας ειδικότητας, είναι προτιμότερο να τον κατανοούμε με μια πιο περιορισμένη έννοια, περιορίζοντάς τον στη λεγόμενη "σύγχρονη" περίοδο (από την Αναγέννηση έως σήμερα), μιλούν τότε για έναν "σύγχρονο δυτικό εσωτερισμό" (περιορισμένη έννοια).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου