Ο Ζωδιακός Άνθρωπος

 

Ο Ζωδιακός Άνθρωπος

Εξερευνήστε: Ζωδιακός Άνθρωπος | Ουράνια και επίγεια ανατομία, φυσιολογία | Ένα Ζωδιακός Άνθρωπος εκτύπωση με πτερύγιο

Ο Ζωδιακός Άνθρωπος είναι ένας τύπος εικόνας μοναδικός στην ιστορία της ιατρικής. Καταγράφηκε για πρώτη φορά τον ενδέκατο αιώνα, αυτή η περίεργη φιγούρα άνθισε αρχικά σε αναδιπλούμενα αλμανάκια και ιατρικά χειρόγραφα τον δέκατο τρίτο και δέκατο τέταρτο αιώνα. Μέχρι τις αρχές του δέκατου έκτου αιώνα, είχε γίνει σήμα κατατεθέν της ιατρικής αστρολογίας και εμφανιζόταν σε διάφορες δημοφιλείς έντυπες εκδόσεις: όπως ημερολόγια τοίχου, αλμανάκ, βιβλία πλανητών κ.λπ. Έναν αιώνα αργότερα, ωστόσο, η επιστημονική του φήμη άρχισε να φθίνει. Οι ανατομικές απεικονίσεις που προέρχονταν από άμεση παρατήρηση, όπως αυτές του Φλαμανδού γιατρού Ανδρέα Βεσάλιου (1514-1564), αντικατέστησαν όλο και περισσότερο τον Ζωδιακό Άνθρωπο στις επιστημονικές εκδόσεις και στη λαϊκή φαντασία. 

Σήμερα, αυτή η φιγούρα αντιπροσωπεύει το περιθώριο της ιατρικής ιστορίας, αν και "η απόρριψή της από τη σύγχρονη επιστήμη είναι άσχετη... με την ιστορική εκτίμηση" της σημασίας της. Αυτά είναι τα λόγια του ιστορικού τέχνης Χάρι Μπόμπερ, ο οποίος έγραψε ακόμη ότι ο Ζωδιακός Άνθρωπος "αντιπροσώπευε την επιτομή μιας ακριβούς επιστήμης" για την εποχή του. Αυτή η επιστήμη -αν και χλευάστηκε ως "παράλογη" σε διάφορες στιγμές από την ακμή της- ήταν, στα μάτια των επαγγελματιών του ύστερου μεσαίωνα και της πρώιμης νεωτερικότητας, χτισμένη πάνω σε ένα "ορθολογικό" υπόστρωμα: την επακριβώς υπολογίσιμη και προβλέψιμη τάξη των ουρανών. Ότι η ουράνια τάξη, με τη σειρά της, επηρέαζε τα επίγεια γεγονότα -όπως ο καιρός και η ανθρώπινη υγεία- ήταν ευρέως παραδεκτό, καθώς και ευρέως εκφρασμένο από τον Ζωδιακό Άνθρωπο. 

Αυτή η εικόνα μεταφέρει τη σχέση μεταξύ των ουράνιων γεγονότων και της ανθρώπινης υγείας, απεικονίζοντας τα ζώδια στο ανθρώπινο σώμα. 

Υπάρχουν, ωστόσο, μερικές διαφορετικές προσεγγίσεις αυτής της χαρτογράφησης μεταξύ των εικόνων αυτού του τύπου. Ορισμένες μορφές, όπως η παραπάνω, ήταν εγγεγραμμένες μέσα σε έναν ζωδιακό τροχό, ενώ άλλες πλαισιώνονταν μέσα σε πλαίσια ή απεικονίζονταν εντελώς χωρίς περίβλημα. Η τελευταία, η οποία απεικόνιζε τα Δώδεκα ζώδια απευθείας στο ανθρώπινο σώμα, ήταν συγκεκριμένα γνωστή ως Homo Signorum (Άνθρωπος των ζωδίων). Αυτός ο συγκεκριμένος τύπος ζωδιακού ανθρώπου καταγράφηκε για πρώτη φορά τον δέκατο τρίτο αιώνα και μερικές φορές αποκαλείται εναλλακτικά Dominium Signorum (Κύριος των ζωδίων). Σε αντίθεση με τους ομολόγους του που είναι εγγεγραμμένοι σε τροχούς, ο Homo Signorum αναφερόταν αποκλειστικά σε ζώνες ζωδιακής επιρροής εντός του σώματος- δεν έκανε καμία ρητή αναφορά στην κοσμογραφική ιδεολογία που διέπει τις συσχετιστικές του εικόνες. Παραδείγματα του Homo Signorum παρουσιάζονται στην παρακάτω γκαλερί, η οποία προσφέρει ένα δείγμα της εικονογραφικής ποικιλίας του τύπου The Zodiac Man.

Ουράνια και επίγεια ανατομία, φυσιολογία

Ο Ζωδιακός Άνθρωπος, σε πολλές εκδοχές του, ήταν μια φιγούρα αναφοράς για μια από τις πιο συνηθισμένες επεμβάσεις στην πρώιμη σύγχρονη ιατρική: τη φλεβοτομία ή αφαίμαξη. Οι γιατροί, οι χειρουργοί κουρείς και άλλοι λαϊκοί επαγγελματίες χρησιμοποιούσαν τον Ζωδιακό Άνθρωπο για να εκτιμήσουν τις καλύτερες στιγμές για την αιμορραγία ή τη φαρμακευτική αγωγή ορισμένων τμημάτων του σώματος, ανάλογα με τις ανάγκες των ασθενών. Αν και η εποχή του έτους, ο μήνας και η ημέρα ήταν σημαντικά στοιχεία, ο βασικός παράγοντας σε αυτές τις εκτιμήσεις ήταν η θέση της Σελήνης. Ο ιστορικός τέχνης Χάρι Μπόμπερ εξηγεί ότι "έπρεπε να εξακριβωθεί η σχέση της Σελήνης με το ζώδιο που διέπει το προσβεβλημένο μέλος, διότι λέγεται ότι ήταν επικίνδυνο, αν όχι μοιραίο, να θεραπευτεί το μέλος αυτό αν η Σελήνη βρισκόταν στο ζώδιο εκείνη τη στιγμή". Σε αυτό, ο Bober προσθέτει: "το πανταχού παρόν σύνθημα που συνοδεύει τα κείμενα της φλεβοτομίας προειδοποιεί ότι ούτε μαχαίρι ούτε φάρμακα μπορούν να εφαρμοστούν στο προσβεβλημένο μέλος εάν η Σελήνη βρίσκεται στο ζώδιο που κυβερνά το εν λόγω όργανο".

Κατά τη διάρκεια του δέκατου πέμπτου αιώνα, ένας αριθμός τοπικών και εθνικών νομοθετημάτων θεσπίστηκε σε όλη την Ευρώπη για να διασφαλιστεί η ασφάλεια των διαδικασιών της φλεβοτομίας. Ορισμένα από αυτά τα καταστατικά επέτρεπαν τη θεραπεία μόνο υπό ευνοϊκές φάσεις της Σελήνης, ενώ άλλα απαιτούσαν από τους επαγγελματίες να κατέχουν και να συμβουλεύονται το πιο πρόσφατο αλμανάκ του έτους πριν προσφέρουν στους ασθενείς θεραπεία. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των αλμανάκων, ο Ζωδιακός Άνθρωπος εμφανιζόταν συνήθως μαζί με πίνακες πλανητικού χρονισμού.Ορισμένοι πίνακες ήταν προ-υπολογισμένοι, επικοινωνώντας απλώς καλές και κακές εποχές για θεραπεία με αλφαβητικά ή φανταστικά σύμβολα.Άλλοι ήταν πραγματικοί εφεμερίδες - δηλαδή πίνακες που απαριθμούσαν τις καθημερινές μαθηματικές και ζωδιακές θέσεις της Σελήνης και άλλων πλανητικών σωμάτων για μια συγκεκριμένη τοποθεσία και χρονική περίοδο.Όπως και να έχει, ο Ζωδιακός Άνθρωπος αποτελούσε συμπλήρωμα -όχι αντικατάσταση- των σεληνιακών, ηλιακών ή άλλων πλανητικών πινάκων.

Ο Ζωδιακός Άνθρωπος, με άλλα λόγια, δεν ήταν μια αυτόνομη φιγούρα.Είτε απεικονιζόταν δίπλα σε πλανητικούς πίνακες είτε σε διαγράμματα φλεβοκέντησης, αποτελούσε πάντα μέρος ενός ευρύτερου πληροφοριακού ή φαντασιακού πλαισίου.Δύο εκδόσεις του Fasciculus medicinae, από το 1491 και το 1493-94, στην Ιατρική Ιστορική Βιβλιοθήκη, Harvey Cushing/John Hay Whitney Medical Library, απεικονίζουν θεαματικά αυτό το σημείο. Το Fasciculus medicinae -ή "μικρή δέσμη της ιατρικής"- ήταν μια συλλογή από διάφορες, ανεξάρτητα συγγραφείσες ιατρικές πραγματείες του ύστερου μεσαίωνα.Αφού κυκλοφόρησε για έναν αιώνα σε χειρόγραφη μορφή, το βιβλίο αυτό τυπώθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1491 από τους αδελφούς Giovanni και Gregorio De'Gregori, επίσης γνωστούς ως Johannes και Gregorius de Gregoriis.Αν και το περιεχόμενο της έκδοσής τους δεν ήταν καινούργιο, οι εικόνες του ήταν. Το Fasciculus medicinae τους κατέχει τη διάκριση ότι είναι το πρώτο έντυπο ιατρικό έργο στο οποίο εμφανίζεται μια σειρά διδακτικών ανατομικών απεικονίσεων. 

Οι απεικονίσεις αυτές, ωστόσο, παραπέμπουν σε ένα προηγούμενο προηγούμενο. Είναι συγγενείς με μια ομάδα μορφών από μεσαιωνικά χειρόγραφα, συλλογικά γνωστή ως "Σειρά πέντε μορφών" (Fünfbilderserie). Ο ιστορικός της ιατρικής των αρχών του εικοστού αιώνα Karl Sudhoff όρισε για πρώτη φορά το 1907 τη "Σειρά Πέντε Εικόνων" ως μια εικονογραφική παράδοση που προέκυψε από τα επιδραστικά γραπτά του Γαληνού για την ανατομία, παρά τη δηλωμένη αποστροφή του αρχαίου ιατρού προς την ιατρική εικονογράφηση. Οι εικόνες της απεικόνιζαν διάφορα συστήματα του σώματος, τα οποία, σύμφωνα με τον Γαληνό, ήταν πέντε στον αριθμό: (1) το οστικό, (2) το νευρικό, (3) το μυϊκό, (4) το φλεβικό και (5) το αρτηριακό σύστημα. Το Fasciculus medicinae, ωστόσο, μεταμόρφωσε πλήρως αυτή τη σειρά. Εκτός από μια έκτη εικόνα, οι εικονογραφήσεις της προσέφεραν μια νέα σειρά εικονογραφικών τύπων, οι οποίοι αποδόθηκαν όλοι με αξιοσημείωτο νατουραλισμό.

Αυτές οι ρεαλιστικές αναπαραστάσεις περιλάμβαναν τα ακόλουθα θέματα: (1) Ένας τροχός ούρων, (2) Ο άνθρωπος των φλεβών, (3) Ο άνθρωπος του ζωδιακού κύκλου, (4) Η ανατομία της εγκύου γυναίκας, (5) Ο άνθρωπος της πληγής και (6) Ο άνθρωπος της ασθένειας. Συλλογικά, οι εικόνες αυτές μετέφεραν τη συσχέτιση μεταξύ της ουράνιας και της επίγειας σφαίρας ως πρωταρχικό παράγοντα της ανθρώπινης, ανθρώπινης υγείας. Η παρακάτω γκαλερί παρουσιάζει δύο εκδοχές αυτής της σειράς έξι εικόνων: η πρώτη είναι από την έκδοση του Fasciculus medicinae του 1493-94- η δεύτερη είναι από την εκτύπωση του 1491 -την πρώτη έκδοση του κειμένου.

Μετάφραση G.J.P.

Περισσότερα :

https://onlineexhibits.library.yale.edu/s/medicalastrology/page/astrological-anatomy

https://smarthistory.org/written-in-the-stars-astronomy-and-astrology-in-medieval-manuscripts/

https://www.luminarium.org/encyclopedia/zodiacman.htm